سواد برتر در هنر اسلامی
سبک مینیاتور مرصع و میکرومینیاتور مرصع با تایید اساتید دانشگاه های مختلف به عنوان سواد برتر مورد بررسی قرار گرفت.
موضوع سواد برتر برای اولین بار بین اساتید و کورسی دانشگاه هنرهای اسلامی کوالالامپور کشور مالزی آنالیز و مورد بحث، بررسی و تبادل نظر های فراوان قرار گرفت.
سواد برتر همان چیزی است که میتواند یک روایت را به همراه تصویر سازی در راستای خصوصیات شخصیت های داستان توصیف کند.
مینیاتور مرصع تنها سبکی است که در آن میتوان با استفاده از سنگ های نمادین جواهرنشان داستانی را عنوان کند

نگرشی نو در سبک مینیاتور مرصع
مینیاتور مرصع:
هنر مینیاتور و خصوصا سبک مینیاتور مرصع از معدود هنرهایی است که میتوان یک کتاب را در بتن نقاشی با تصویر سازی و مرصع سازی جای داد، تنها باید بدانیم که چگونه و چه طور باید جواهرات و سنگها را در دل اثر جایگذاری کرد.
به عنوان مثال گاهی یک سنگ یاقوت میتواند بیانگر یک روایت مجزا در دل داستانی دیگر باشد و یا نحوه نور پردازی طوری تنظیم گردد که رمزی را ازداستانمان در تابلو بگشاید.
طلاکوب و زر اندود کردن نیز در بسیاری از آثار علاوه بر جلوه گری حرف هایی برای گفتن در نقاشی ها خواهد داشت.
مینیاتور مرصع خسرو و شیرین
داستان خسرو شیرین نظامی گنجوی

داستانی بسیار جذاب است که در 2600 بیت نوشته شده است و ما در یک تابلو مینیاتور مرصع آن را به تصویر کشیدیم
گاهی میتوان داستانی را با ساخت یک فیلم در دو ساعت و یا بیشتر بیان کرد.
گاهی میتوان داستانی را به صورت یک پادکست در چندین ساعت ساخت
گاهی میتوان خلاصه وار داستانی را نوشت
حتی گاهی میتوان در یک تابلو هنری داستانی را به همراه جزئیات کشید اما خصوصیات فردی را نمیتوان درهیچ اثر هنری به زیبایی مینیاتور خلق کرد

نگرشی نو درخلق اثرهنری مینیاتور مرصع
برای شفاف سازی این مبحث، ما با اولین تابلو مینیاتور مرصع خلق شده شروع میکنیم
این تابلو داستان خسرو و شیرین را از نظامی گنجوی حکایت میکند و خواهید دید که چگونه جزئیات و خصوصیات به تصویر کشیده شده است.
در این داستان ما چندین شخصیت اصلی را به تصویر کشیده ایم:

شخصیت های داستان خسرو و شیرین ونقش آنها درخلق اثرهنری

شیرین:
شیرین برادر زاده ملکه ارمنستان به نام مهین بانو بوده که پس از مرگ مهین بانو نیز صاحب تاج و تخت میشود اما عشق شیرین انقدر در داستان پررنگ است که هیچ گاه تاج و تخت او مطرح نبوده.
شیرین بانویی پاکدامن و با وقار بوده به طوری که تا قبل از ازدواجش دست هیچ مردی به او نرسید حتی دست معشوقه اش خسرو.
شیرین زنی زیبا بوده به طوری که چشم ها و موهایش دل از هر مردی می ربوده.
شیرین به واسطه عمه اش که ملکه ارمنستان بوده قصری زیبا به همراه هفتاد ندیمه داشته و بسیار ثروتمند بوده.
شیرین بانویی عاشق بوده که تا ابد به عشقش پایبند ماند.

خسرو:
خسرو پادشاه ایران زمین بوده است
خسرو فردی تجمل‌گرا و جاه‌طلب است. او بر تخت گوهرنشانی تکیه می‌دهد که بر بالای آن تمثال‌های آسمانی نقش شده است و عظمت و حشمت او را به نمایش می‌گذارد
شیرین و فرهاد از جمله کسانی هستند که قربانی ستمگری و کینه‌ورزی خسرو می‌شوند. وقتی خسرو از ناز و سرکشی شیرین به تنگ می‌آید، درصدد تلافی‌جویی برمی‌آید
خسرو در منظومه نظامی، جوان خودخواه و مغروری است. این خصلت به ویژه در گفتار او منعکس است. در حین گفت‌وگو با شیرین هر گاه با سرسختی و ناز شیرین مواجه می‌شود یا زمانی که در مقابل او از خود فروتنی و نرمشی نشان داده یا در مواقعی که از او درخواستی دارد، تحقیر یا تهدیدی را به حرف‌هایش اضافه می‌کند

شانه خالی کردن‌های خسرو از زیر بار مسئولیت بسیار در داستان تکرار می‌شود. او چه در فرار باشد چه در قرار، همواره مشغول خوش‌گذرانی است. هر گاه که بستر عشرت‌طلبی را فراخ می‌یابد، دیگر از حق از دست رفته‌اش و مسئولیتی که در قبال کشور دارد، یادی نمی‌کند.
مشخص‌ترین ویژگی خسرو در داستان، خصلت کام‌جویی او است. نقل مجالس بزم او گفت‌وگو درباره زنان است او بیشتر از اینکه عاشق باشد هوس ران بود
خسرو قصری از جواهرات برای خود ساخته بود که جواهرات اوبه هفت گنج معروف است.
تاج خسروى، تاج یاقوت نشان خسرو پرویز از دیگر عجایب كاخ او بود.
تاج خسرو پرویز از مقدار زیادى طلا و مروارید ساخته شده بود. یاقوت هاى به كار رفته در تاج طورى مى درخشید كه به جاى چراغ در شب از آن استفاده مى كردند و یاقوت هایش همه جا را روشن مى كرد. زمردهایش چشم افعى را كور مى كرد. این تاج آنقدر سنگین بود كه زنجیرهایى از طلا را از سقف آویزان كرده بودند و تاج را بر این زنجیرهاى طلا بسته بودند، طورى كه تاج به هنگام نشستن شاه روى سرش قرار بگیرد و سنگینى تاج را احساس نكند.

شاپورصورتگر
شاپور ندیمه خسرو پرویز بوده که در صورتگری و نقاشی بسیاری چیره دست بوده.
شخصی زیرک بوده که با زیرکی شیرین را به خسرو میرساند.
شاپوربه تفریح گاه شیرین میرفته و با کشیدن تصویر خسروآویختن آن بر درخت در روزهای متمادی سعی در دلبری از شیرین را داشته و در نهایت نقشه اش میگیرد و شیرین عاشق تصویر خسرو میشود

(فرهاد)
فرهاد کوهکن که جوانی پرزور و برومند بوده، به دستور خسرو پرویز بین دو کوه را برای رسیدن به شیرین کنده است.
فرهاد عاشق واقعی بوده به طوری که جواهرات ارزشمندی را که شیرین به او پیشکش کرده بود را نثار قدم های شیرین میکند.
فرهاد در نهایت با نیرنگ خسرو خودکشی میکند به نحوی که از سوی خسرو پرویز برای او خبر می آورند که شیرین مرده است و او خود را از کوه به پایین پرتاب میکند
شیرین پس از شنیدن خبر مرگ فرهاد بسیار اندوهگین میشود و شیون و زاری میکند، و دستور میدهد، آرامگاهی بسیار زیبا برای آو بنا کنند که زیارتگاه ,عاشقان نام میگیرد

(شیرین)
دﹸر افشان، دختر زیبای خورشید
گرچه در داستان خسرو و شیرین شخصیت های دیگری قرار داشت اما ما در اینجا به همین چهار شخصیت اکتفا میکنیم و تصویر سازی را شروع میکنیم.
اول از همه باید بدانیم که هر کدوم از خصایصی که توضیح دادیم چگونه و چه طور به تصویر بکشیم برای شروع با تصویر شیرین داستانمان شروع میکنیم:
به یاد بیاورید که شیرین چه خصایصی داشته یا به بیان دیگر وقتی به این تصویر می نگرید یاد چه خصایصی می افتید.
در این تصویر با جایگذاری جواهرات در جایگاه مناسب
در وهله اول او را زنی اشراف زاده زیبا، پاکدامن و ثروتمند میبینید
هاله ی ماه در پشت سر اوکه با نورپردازی جلوه گری میکند
پاکدامنی اورا نشان میدهد
زیبایی او نیز کاملا واضح است.
و با قرار دادن چهره در وسط تابلو میتوان به نقش برجسته او در داستان پی برد.
این تصویر همان تصویریست که فرهاد کوه کن روی کوه حک کرده بود.

ویژگی ها
زیبایی: زنی زیبا چشم نوازی میکند
پاکدامنی: موهایش با تاجی پوشانده شده
ثروتمند:گوشوار و جواهراتش
عاشق:آرمیده در بستری از گل سرخ
نورانی :هلال ماه با نور زیبا
هر کدام از این جواهرات جدا از خصایصی
که دارند باید در جایگاه خاص خود قرار بگیرند
به عنوان مثال، تاج او با نگین و زمرد و یاقوت مرصع شده است
این تصویریست که فرهاد کوهکن روی کوه حکاکی کرده است.

آرامگاه نمادین فرهاد
این تصویری نمادین از مقبره فرهاد است، او عاشق ابدی شیرین بود که آرامگاه اوبه دستور شیرین زیارتگاه عاشقان نامگذاری شد و زیر عکس شیرین جانمایی شده است این مقبره با نورپردازی شکوه خاصی پیدا میکند و یادآور تواضع و فروتنی فرهاد است

جواهرات مقبره نمادین فرهاد
مقبره فرهاد با سنگ زمرد آذین شده او تمام جواهرات پیشکش شده از سوی شیرین را نثار قدم های او کرد وهمانطور که میبینید تمام جواهرات دور از مزار او قرار گرفته است :
این سنگ مظهر پرشکوه عشق پر شور است . این گوهر مجموعه ای از احساسات است ورنگ سبز این سنگ جز آرامبخش ترین رنگ های موجود در چرخه طبیعت است.
تن آبی که در رنگ سبز جواهر منعکس شده است نماد پیوند و رابطه استوار است.
زمانی که می خواهید زندگی مشترکی را آغاز کنید ممکن است موانع پیش بینی نشده ای سر راه شما سبز شود که این سنگ بسیار کمک کننده است.
(به خاطر علاقه مندی حافظ به شیرین و فرهاد آرامگاه فرهاد به صورت نمادین در مقبره حافظ جانمایی شده است)
این تصویر در توصیفی از شعر حافظ است
نسبت رویت اگر با ماه و پروین کرده اند
صورتی نادیده تشبیهی به تخمین کرده اند
شمه ای از داستان عشق شور انگیز ماست
این حکایت ها که از فرهاد و شیرین کرده اند

الهامات نجومی نظامی گنجوی در تابلو

باورهای نجومی در شعرهای نظامی کاملا مشهود بوده و او هر کهکشان را نوعی سنگ قیمتی در آسمان می دیده
به عنوان مثال
کهکشان کوتوله(رتیکولوم) کهکشان طلا می باشد که در اثر داغی و انفجار، طلا در کهکشان پاشیده میشود.
زحل یک گردنبند الماس در منظومه شمسی می باشد و خوشه پروین یک صور فلکی است که به صورت خوشه انگور می باشد و نظامی در اشعارش از این کهکشان ها بسیار استفاده کرده است

شعر زیبای نظامی در پیرامون نور و افلاک
خبر داری که سیاحان افلاک
چرا گردند گرد مرکز خاک
ز عکس روی آن خورشید رخشان
ز لعلی آن سنگها شد چون بدخشان
شاعر با استفاده از دو تصویر تشبیه و استعاره علاوه بر خیال برانگیزی بر این باور است که بر اثر تابش خورشید سنگها به لعل و یاقوت تبدیل می شود

تصویری از فرش زرین قصر شیرین

ستون های قصر شیرین و فرش زیبا و زرینش نشان از اشراف زاده بودن اوست و دارایی های او را بیان میکند. این سبک از مینیاتور و سواد برتر در اینجا میتواند خودنمایی کند که بیننده را به فکر فرو بیاندازد که ارتباط ان قصر و فرش با صورت زیبا چه میتواند باشد جز اینکه او شاهزاده ای زیبا در مرکز تابلو است.
فرش زرین داستانی بسیار طولانی دارد که دراین مقال نمیگنجد

تصویر نمادین از شاپورصورتگر
در گوشه ای دیگر ازتابلو تصویری از فرشته ای زیرک را میبینید که کتابی در دست دارد
او همان شاپور صورتگر است. همان ندیمه ای که تصویر خسرو را کشید و شیرین را عاشق کرد او در بالاترین نقطه زیرکانه با کتابی در دست به زندگی شیرین می نگرد چرا که تمامی این داستان با نقشه زیرکانه او سر گرفته است
قرار گیری شاپور در مکان مناسب بسیار هوشمندانه بوده و هنرمند باید بداند جانمایی افراد در کدام نقطه مناسب است

تصویر نمادین خسرو
در چهار گوشه تابلو
تصویری نمادین از خسرو را میبینید که شیرین را احاطه کرده است.
او در این تصویر تاجی با یاقوت که سنگ مورد علاقه خسرو بوده بر سر دارد
یاقوت سرخ نماد اشرافیت است و علاوه بر آنکه انرژی خورشید و خون سلطنتی را در خود دارد، فریبنده و الهام بخش هیجان و فداکاری است
و رفاه و حمایت را نیز به ارمغان می آورد
و درست به همان اندازه سلامت و زیبایی را ارزانی می دارد.

تصویر نمادین فرهاد

تصاویری که ما بین تصویر نمادین خسرو مشاهده میکنید فرهاد است که با نیرنگ خسرو با خبر شنیدن مرگ شیرین خود را از کوه به پایین پرتاب میکندپردازش نور در تاریکی شب
در اسلاید قبل دو تصویر مشاهده کردید یکی تابلو خاموش و بدون نور و دیگری تابلو روشن به همراه نور.
نورپردازی در این سبک از مینیاتور رکن اصلی را ایفا میکند به خصوص اگر سنگ هایی به کار رفته باشد که با تعبیه نور، درخشان تر شود. در این سبک از مینیاتورنورمجازی را در پشت تابلو تعبیه شده و با روشن شدن تابلو انگار تصویری دیگر خلق میشود و این نهایت جلوه گری در تصویر است. و دلیل تغییر رنگ تابلو به دلیل انعکاس این نور است

تکنیک اشاعه نوردر قسمت پایانی

این اثر هنری منحصر بفرد یادآور نور یاقوت مشهور تاج خسرو پرویزاست که یک گنجینه درخشان و جهانی بوده و در شب نور افشانی می کرده است
این پدیده هنری با مرگ شخصیت های داستان شیرین و فرهاد در نهایت به خاموشی و تاریکی میرود به طوری که تنها جواهرات ان، مانند تاج خسرو خود نمایی میکند. و این خلاقیت هنری گویای این تصویر است

تابلو خسرو و شیرین به عنوان اولین تابلو مینیاتور مرصع تنها مثالی برای تشریح این سبک از مینیاتوراست
به طور کلی
شناخت سنگ های جواهر نشان
شناخت نماد ها و خصایص سنگ ها
نحوه نورپردازی
جانمایی شخصیت ها
جایگذاری نماد ها در مکانی مناسب(مانند مقبره عاشقان زیر تصویر شیرین)
رنگ آمیزی
طلا و نقره
حتی طراحی تذهیب ها نیز باید هوشمندانه باشد. در اینجا 19 تذهیب و گره چینی در اطراف تصویرشیرین کشیده شده است که سن شیرین را هوشمندانه نمایش داده است